Latince “Göz” Ne Demek? – İktidarın Bakışı, Vatandaşın Görüşü
Bir siyaset bilimci olarak meseleye baktığımda, “Latince göz ne demek?” sorusu sadece bir dilbilimsel merak değil, aynı zamanda iktidarın ve görmenin felsefesine dair bir çağrıdır. Latince’de “göz” kelimesi “oculus” olarak geçer. Ancak bu kelime, yalnızca bir organı değil, aynı zamanda görmeyi, denetimi ve bilgiyi simgeler. Tarih boyunca “göz”, hem Tanrı’nın hem devletin hem de bireyin iktidarını temsil etmiştir.
Bugün bu kavram, siyaset bilimi açısından, güç ilişkilerini anlamak için güçlü bir metafor sunar. Çünkü görmek, her zaman bilmek ve dolayısıyla kontrol etmek anlamına gelir.
Oculus: Görmenin İktidarı
Latince “oculus”, Roma İmparatorluğu döneminde yalnızca bedensel bir göz anlamına gelmezdi; aynı zamanda devletin bakışını da temsil ederdi. Roma’da her vatandaş devletin gözetimi altındaydı. Göz, burada yalnızca bir organ değil, iktidarın gözü idi — tıpkı bugün modern devletlerin kameralarla, veriyle, yasalarla vatandaşlarını izlediği gibi.
Bu bağlamda “görmek” bir hak değil, bir güç biçimidir. Michel Foucault’nun panoptikon metaforu da tam olarak bunu anlatır: herkesin görülebileceği ama kimsenin tam olarak göremeyeceği bir düzen. Roma’nın “oculus”u, modern dünyanın “kamera gözüne” dönüştü.
Şu soruyu sormak gerekir: Görülmek mi daha güçlü kılar, yoksa gören olmak mı?
İktidar her zaman görenin elindedir. Bu nedenle “oculus” kavramı, bugünün siyasetinde hâlâ canlıdır; çünkü denetim, bakışın yönünü kim belirliyorsa onun elindedir.
Erkeklerin Stratejik Gözünden Kadınların Demokratik Bakışına
Siyaset bilimi literatüründe, “bakış”ın cinsiyetlendirilmiş bir yapısı vardır. Tarih boyunca erkeklerin gözü genellikle stratejik, hesaplayıcı ve güç odaklı olmuştur. Bu bakış, devletlerin, orduların ve imparatorlukların temel mantığını oluşturmuştur.
Bu nedenle Roma’nın “oculus”u, erkek egemen bir görme biçimidir — düzeni kontrol altına alan, bireyi disipline eden ve toplumu gözetleyen bir bakıştır.
Buna karşın, kadınların bakışı genellikle demokratik katılım ve toplumsal etkileşim ekseninde şekillenmiştir. Kadınlar, “görmek”ten çok “anlamak” üzerine kurulu bir siyasal duyarlılığa sahiptir. Bu fark, çağdaş siyasette de kendini gösterir: erkeklerin “güçle görme” arzusu, kadınların “birlikte görme” pratiğiyle dengelenir.
Peki ya siyaset, bu iki bakış arasında bir senteze ulaşabilir mi? İktidarın gözü ile toplumun kalbi arasında bir uzlaşma mümkün mü?
Devletin Gözü, Vatandaşın Görüşü
Modern siyaset, “oculus”un hem araçlarını hem anlamını çoğalttı. Devlet artık sadece fiziksel olarak değil, dijital olarak da görüyor. Veri tabanları, algoritmalar, yapay zekâ sistemleri bu yeni bakış biçiminin uzantıları.
Artık gören göz yalnızca insana ait değil; makinelere, kodlara ve ideolojilere taşındı.
Ama bu noktada vatandaşın rolü önem kazanıyor. Vatandaşlık, artık sadece “görülmek” değil, “geri bakmak” eylemidir. Demokratik toplumlarda vatandaş, devletin gözüne karşı kendi gözünü —yani bilincini ve eleştirisini— koyar.
Böylece “oculus”, tek yönlü bir gözetim olmaktan çıkar, karşılıklı bir etkileşim alanına dönüşür.
Sorulması gereken soru şudur: Bir toplumda kim kime bakıyor? Devlet mi vatandaşı izliyor, yoksa vatandaş mı devletin gözünü denetliyor?
İdeolojinin Gözü: Gerçeği Görmek mi, Göstermek mi?
Her ideoloji, kendine özgü bir “bakış” üretir. Liberalizm bireyin gözünü kutsar; sosyalizm kolektif görmeyi savunur; otoriter rejimler ise tek bir gözü —liderin bakışını— merkeze alır. Oculus burada artık ideolojik bir kavramdır: gerçeği değil, iktidarın görmek istediğini gösterir.
Bu yüzden siyaset bilimi açısından “Latince göz ne demek?” sorusu, aslında “hakikat kimin gözünden tanımlanıyor?” sorusuna dönüşür. Çünkü görmek, yalnızca bir algı değil, bir inşa biçimidir.
Demokratik toplumun başarısı, herkesin kendi gözünü —yani düşüncesini, farkındalığını ve vicdanını— özgürce kullanabilmesinde yatar.
Belki de asıl amaç, “göz”ü bir kontrol aracından çıkarıp, hakikatin ortak penceresine dönüştürmektir.
Son Söz: Gören Kim, Görülen Kim?
“Latince göz”ün anlamı basitçe oculus olabilir; ama siyaset bilimi açısından oculus, iktidarın kalbidir.
Bugünün dünyasında bu kavram, hâlâ canlı: devletin gözünde görülen vatandaş, kendi gözünden de devleti görmek ister.
Ve belki de asıl sorulması gereken şudur: Gerçek demokrasiyi görmek için önce hangi gözümüzü açmalıyız?