Sakız Adası Katliamı Gerçek mi? Kanıtların, Anlatıların ve Hafızanın Kıyısında
Şunu en başta söyleyeyim: “Sakız Adası katliamı gerçek mi?” sorusu, tarihe saklanmış bir hakikati değil, bizim hakikatle yüzleşme cesaretimizi ölçüyor. Evet, gerçek; ama “evet” deyip geçmek, hem acıyı hem de bugüne uzanan sonuçlarını kolaycı bir sessizliğe terk etmek olur. O halde gel, iddiaların parıltısını değil, kanıtların ağırlığını konuşalım.
Tarihsel Çekirdek: 1822’de Ne Oldu?
Yunan Bağımsızlık Savaşı’nın ilk yılında çevre adalardan gelen silahlı grupların Sakız’ı isyana çekme girişimleri üzerine Osmanlı kuvvetleri adaya çıktı. İzleyen aylarda ada nüfusunun çok büyük bir kısmı öldürüldü, köleleştirildi ya da kaçtı. Kaynaklar en azından on binlerce ölüden ve on binlerce esirden söz eder; toplamda öldürülen ya da köleleştirilenlerin 100 bine yaklaştığını belirten çalışmalar vardır. Bu noktada “Sakız Adası katliamı gerçek mi?” değil, “bu yıkımın boyutu nasıldı?” tartışılır. :contentReference[oaicite:1]{index=1}
Rakamlar Neden Tartışmalı?
Savaş ortamında rakamlar hiçbir zaman masum değildir: diplomatik raporlar, basın haberleri ve tarafların millî anlatıları verileri büyütüp küçültebilir. Yine de eğilim nettir: sivillerin kitlesel biçimde öldürüldüğü ve esir edildiği bir felaket yaşanmıştır. Ada halkının büyük bölümünün imhası ve sürgünü, sonrasında kalıcı bir “Sakız diasporası” doğurmuştur. Bu diaspora ve zorunlu göç literatürü, olayın sistematik niteliğine işaret eder. :contentReference[oaicite:2]{index=2}
Görsel Hafıza: Delacroix Neyi “Gösterdi”?
Eugène Delacroix’nın 1824’te Paris’te sergilenen “Sakız Katliamı” tablosu yalnızca bir sanat yapıtı değil, Avrupa kamuoyunu sarsan bir hafıza aracıdır. Tuvaldeki çaresiz bedenler, savaşın “uzaktaki” bir adada bıraktığı enkazı Avrupa’nın salonlarına taşıdı ve filhelenizmin (Yunan yanlısı duyarlılık) siyasî etkisini güçlendirdi. Resmin Louvre’daki varlığı ve dönemin romantik estetiği, olayı Batı kamuoyunun vicdanına kazıdı. :contentReference[oaicite:3]{index=3}
Somut İzler: Nea Moni’nin Sessiz Tanıklığı
“Somut delil?” diyenlere adanın iç kesimindeki 11. yüzyıl Nea Moni Manastırı’nı hatırlatmak yeter: UNESCO listesinde yer alan bu kompleks, 1822’de saklanan sivillerle birlikte basıldı; katliamın izleri ve kemiklerin sergilendiği mekânlar bugün hâlâ adanın tarihine tanıklık eder. Bu fizikî hafıza, resmî raporların ve hatıratların ötesinde, “burada oldu” diyen bir mekânsal kanıttır. :contentReference[oaicite:4]{index=4}
Karşı-Anlatılar: “İsyan Bastırma” mı, “Katliam” mı?
Osmanlı-Türk kaynaklarında Sakız, dışarıdan kışkırtılan bir isyan odağı olarak resmedilir; vurgu “asayişi sağlama” ve “cezalandırma” çerçevesindedir. Bu bakış, sivil-kombatant ayrımını flu bırakma eğilimindedir. Oysa modern insancıl ölçütler, savaş hukukunun ihlallerini sivil hedeflere yönelik sistematik şiddet üzerinden değerlendirir. Tam da bu yüzden, bugün “katliam” tanımı tarih yazımında güçlüdür; fakat bağlamı (isyan, misilleme, düzensiz birliklerin kontrolsüzlüğü) göz ardı edersek tarihî eleştirellik zayıflar. :contentReference[oaicite:5]{index=5}
Seçici Hafızanın Kör Noktası: Tripolitsa Örneği
Acının tekelini kimseye veremeyiz. 1821’de Tripolitsa’nın düşüşünde Müslüman ve Yahudi sivillere yönelik kitlesel katliamlar yaşandı. Bu örnek, millî anlatılarda “bizim kayıplarımız” ile “ötekilerin kayıpları” arasındaki ahlâkî çifte standardı görünür kılar. Sakız’ı anlamak, Tripolitsa’yı da unutmamakla mümkün; aksi hâlde tarih, tarafgir bir vicdan eğitimi olur. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
Medya, Siyaset ve Vicdan: Avrupa’nın Tepkisi
Dönemin Avrupa basını ve entelektüel çevreleri, Sakız’dan yükselen haberlerle birlikte “insanî müdahale” fikrini besleyen bir duyarlılık geliştirdi. Bu, yalnızca Yunan davasının diplomatik meşruiyetini güçlendirmedi; aynı zamanda modern insancıl söylemin doğuşuna dair ilk tartışmaları tetikledi. Delacroix’nın fırçasından gazetelerin sütunlarına uzanan bu hat, Sakız’ı Avrupa vicdanının simge vakalarından biri yaptı. :contentReference[oaicite:7]{index=7}
“Sakız Adası Katliamı Gerçek mi?” Sorusunu Doğru Sormak
Bugün yapılması gereken, “gerçek mi?”yi kanıtların altında ezmeden, ama siyasî sloganlara da teslim etmeden sormaktır. Evet, Sakız’da siviller katledildi, esir edildi ve adanın demografisi altüst oldu. Evet, sayıların tamlığı tartışmalı ve anlatılar ideolojik. Evet, başka yerlerde (Tripolitsa gibi) yüzleşilmesi gereken katliamlar da var. Ama bütün bunlar, Sakız’daki suçun adını değiştirmez; yalnızca onu tarihsel bağlama yerleştirir. Peki, sizce bir olayı “katliam” yapan şey nedir: sayı mı, niyet mi, seçilmiş kurban profili mi, yoksa sivillerin sistematik hedef alınması mı? :contentReference[oaicite:8]{index=8}
Yorum İçin Cüretkâr Sorular
— “Sakız Adası katliamı gerçek mi?” sorusunu bugünün etik standartlarıyla yanıtlamak, 19. yüzyılın savaş pratiklerine haksızlık mı, yoksa gecikmiş bir adalet mi?
— Delacroix’nın tablosu gibi imgeler, hakikati görünür mü kılar, yoksa duyguları yönlendirip yeni mitler mi üretir?
— Rakam aralıkları genişledikçe acının ağırlığı hafifler mi, yoksa belirsizlik bizzat bir siyaset aracı mıdır?
— Tripolitsa’yı anmadan Sakız’ı konuşmak, yoksa Sakız’ı anmadan Tripolitsa’yı konuşmak daha mı yanıltıcı?
Cevaplarınız, bugünün adalet duygusunu yarının tarihine not düşecek.
::contentReference[oaicite:9]{index=9}
[1]: https://en.wikipedia.org/wiki/Chios_massacre?utm_source=chatgpt.com “Chios massacre”